Με αφορμή τα αναφερόμενα στο έγγραφο του Υπουργείου Εργασίας 48320/1199/2019 με θέμα «Πληροφορίες για το διάλειμμα», επισημαίνονται τα εξής.
1. Το γενικό πλαίσιο περί χορήγησης διαλείμματος εργασίας
Η γενική ρύθμιση περί χορήγησης διαλείμματος, όπως προβλέπεται στο άρθρο 4, του ΠΔ88/1999, ορίζει τα εξής: «1. Όταν ο χρόνος ημερήσιας εργασίας υπερβαίνει τις έξι ώρες, πρέπει να χορηγείται διάλειμμα τουλάχιστον 15 λεπτών, κατά τη διάρκεια του οποίου οι εργαζόμενοι δικαιούνται να απομακρυνθούν από τη θέση εργασίας τους. Τα διαλείμματα αυτά δεν επιτρέπεται να χορηγούνται συνεχόμενα με την έναρξη ή τη λήξη της ημερήσιας εργασίας. 2. Οι τεχνικές λεπτομέρειες του διαλείμματος και ιδίως η διάρκεια και οι όροι χορήγησής του εφόσον δεν ρυθμίζονται από συλλογικές συμβάσεις εργασίας ή από την κείμενη νομοθεσία, καθορίζονται στο επίπεδο της επιχείρησης στα πλαίσια της διαβούλευσης μεταξύ του εργοδότη και των εκπροσώπων των εργαζομένων [Ν.1264/82 «Για τον εκδημοκρατισμό του συνδικαλιστικού κινήματος και την κατοχύρωση των συνδικαλιστικών ελευθεριών των εργαζομένων» (Α΄ 79)] ή των εκπροσώπων τους για θέματα υγιεινής και ασφάλειας των εργαζομένων [άρθρα 2 (παρ. 4) και 10 του ΠΔ 17/96] και σύμφωνα με τη γραπτή εκτίμηση κινδύνου [άρθρο 8 (παρ. 1) του ΠΔ 17/96], στην οποία θα πρέπει να εκτιμώνται και οι κίνδυνοι που συνδέονται με την οργάνωση του χρόνου εργασίας».
Ως γενική αρχή επισημαίνεται ότι, στην περίπτωση που δεν προβλέπεται κάτι διαφορετικό από όρο συλλογικής ρύθμισης (ΣΣΕ, ΔΑ), Κανονισμού Εργασίας, ατομικής σύμβασης εργασίας, διάταξης νόμου κλπ, ο χρόνος του διαλείμματος παρατείνει τον ημερήσιο χρόνο εργασίας.
2. Διάλειμμα εργασίας μισθωτών εμπορικών καταστημάτων
Ως «Εμπορικό κατάστημα» (κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 3 του Ν.2251/1994 όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 2 της ΚΥΑ Ζ1-891 /ΦΕΚ Β΄ 2144/2013), νοείται: α) κάθε ακίνητος χώρος λιανικής πώλησης, όπου ο προμηθευτής πραγματοποιεί τη δραστηριότητά του σε μόνιμη βάση, ή β) κάθε κινητός χώρος λιανικής πώλησης, όπου ο προμηθευτής πραγματοποιεί τη δραστηριότητά του σε συνήθη βάση.
Στο άρθρο 3 της από 19.7.2002 της ΣΣΕ Εμπορίου, ετών 2002-2003 αναφέρεται ότι, «στις ειδικότητες όλων των εργαζομένων που υπάγονται στην παρούσα ΣΣΕ χορηγείται κατά τη διάρκεια της εργασίας τους διάλειμμα είκοσι (20) λεπτών, το οποίο θεωρείται κανονικά ως χρόνος εργασίας».
Διευκρινίζεται ότι η συλλογική ρύθμιση των εργαζόμενων στις εμπορικές επιχειρήσεις ήταν σε ισχύ έως την 31.10.2013 (έληξε στις 31.7.2013 και μαζί με το τρίμηνο της παράτασης, ήταν σε ισχύ έως την 31.10.2013). Με την απόφαση ΣτΕ 2307/2014 κρίθηκε ότι όταν περιέρχεται μια ΣΣΕ σε μετενέργεια καταργούνται και οι θεσμικοί μη μισθολογικοί όροι. Δεν δικαιολογείται εν προκειμένω με βάση την εν λόγω απόφαση, εξαίρεση των μη μισθολογικών όρων. Συνεπώς ο εργοδότης στο πλαίσιο του διευθυντικού του δικαιώματος δύναται να προβεί σε περικοπή των μη μισθολογικών όρων που προβλέπονταν στη λήξασα ΣΣΕ (και δεν αφορούν τις θεσμικές ρυθμίσεις της ΕΓΣΣΕ) με την πάροδο του τριμήνου και εφόσον εν τω μεταξύ δεν έχει συναφθεί νέα ΣΣΕ. Άρα, στο πλαίσιο αυτό έχει το δικαίωμα εργοδότης εμπορικής επιχείρησης να μην χορηγεί το διάλειμμα σύμφωνα με την ειδική ρύθμιση της από 19.7.2002 ΣΣΕ Εμπορίου, αλλά με βάση τις γενικές διατάξεις περί χορήγησης του διαλείμματος κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 4 του ΠΔ 88/1999, στο οποίο δεν υπάρχει κάποια ειδική αναφορά που να προβλέπει ότι ο χρόνος του διαλείμματος θεωρείται ως χρόνος εργασίας.
Κατά συνέπεια, αν δεν προβλέπεται κάτι διαφορετικό από ΣΣΕ, Κανονισμό Εργασίας, ατομική σύμβαση εργασίας, ο χρόνος του διαλείμματος του προσωπικού των εμπορικών καταστημάτων παρατείνει τον ημερήσιο χρόνο εργασίας. Με βάση τα ανωτέρω εκτεθέντα, το ημερήσιο ωράριο εργαζόμενου (αν δεν υπάρχει διαφορετική συμφωνία) μπορεί να παρατείνει τον ημερήσιο χρόνο απασχόλησης και επί χορήγησης διαλείμματος διάρκειας 15 λεπτών να διαμορφωθεί γι παράδειγμα σε 12:00 – 20:15 προκειμένου για ημερήσια απασχόληση οκτώ (8) ωρών. Στο πίνακα προσωπικού ως ωράριο εργασίας θα καταχωρηθεί το 12:00 – 20:15 με σχετική αναφορά ότι χορηγείται 15λεπτο διάλειμμα π.χ. από 16:00 – 16:15. Η μη χορήγηση διαλείμματος για χρόνο ημερήσιας εργασίας που υπερβαίνει τις έξι ώρες, συνιστά παράβαση η οποία έχει κατηγοριοποιηθεί ως «σημαντική» σύμφωνα με την ΥΑ 29164/755/2019.
3. Διάλειμμα εργασίας μισθωτών καταστημάτων περιοχής τέως διοικήσεως πρωτευούσης
Στο Κεφάλαιο Α του Ν. 1788/88 (ΦΕΚ Α΄ 131), που αναφέρεται στο ωράριο λειτουργίας καταστημάτων περιοχής τέως διοικήσεως πρωτευούσης και ειδικότερα στην παρ. 5 του άρθρου 1 του Ν.1788/1988 ορίζονται τα εξής: «5.Κατά τις ημέρες της εβδομάδας που η λειτουργία των καταστημάτων περιλαμβάνει ολόκληρο το χρονικό διάστημα από 12μ., έως 4 μμ. στους εργαζόμενους που απασχολούνται κατά το διάστημα αυτό, δίνεται διάλειμμα (αποχή από την εργασία) 20 λεπτών. Το διάλειμμα γίνεται περίπου στο μέσο του ημερήσιου χρόνου απασχόλησης του εργαζόμενου. Η διάρκεια του διαλείμματος είναι εργάσιμος χρόνος και αναγράφεται στην κατάσταση προσωπικού».
Προσοχή!!! Η διάταξη αυτή αφορά αποκλειστικά και μόνο προσωπικό καταστημάτων περιοχής τέως διοικήσεως πρωτευούσης.
Διευκρινίζεται ότι η Περιφέρεια Τέως Διοίκησης Πρωτευούσης, περιλαμβάνει τους κάτωθι δήμους: Δήμοι: Αγίας Βαρβάρας, Αγίας Παρασκευής, Αγίου Δημητρίου, Αγίων Αναργύρων, Αθηναίων, Αιγάλεω, Αλίμου, Αμαρουσίου, Αργυρούπολης, Βούλας, Βουλιαγμένης, Βριλησσίων, Βύρωνος, Γαλατσίου, Γλυφάδας, Δάφνης, Ελληνικού, Ζωγράφου, Ηλιουπόλεως, Ηρακλείου, Ιλίου, Καισαριανής, Καλλιθέας, Καματερού, Κηφισιάς, Λυκόβρυσης, Μελισσίων, Μεταμορφώσεως, Μοσχάτου, Νέας Ερυθραίας, Νέας Ιωνίας, Νέας Σμύρνης, Νέας Φιλαδέλφειας, Νέας Χαλκηδόνος, Νέου Ψυχικού, Παλαιού Φαλήρου, Παπάγου, Περιστερίου, Πετρουπόλεως, Πεύκης, Ταύρου, Φιλοθέης, Υμηττού, Χαϊδαρίου, Χαλανδρίου, Χολαργού, Ψυχικού. Επίσης περιλαμβάνει τις Κοινότητες Εκάλης, Νέας Πεντέλης και Πεντέλης (βλέπε YΠOIK 1038780/111/B0013/ ΠOΛ.1104/15-3-1996 όπου κοινοποιείται πίνακας στον οποίο εμφαίνεται η περιοχή της τέως Διοίκησης Πρωτεύουσας σύμφωνα με τις διατάξεις του ΑΝ 44/1936 όπως ισχύει).
4. Έννοια καταστήματος
Κατάστημα, θεωρείται πας εν ακινήτω ανοικτός ή κλειστός χώρος ένθα ενεργούνται συνήθως αγοραπωλησίαι εμπορευμάτων. Προς καταστήματα εξομοιώνονται τα κουρεία, κομμωτήρια, ινστιτούτα αισθητικής, βαφεία, καθαριστήρια, πλυντήρια, σιδηρωτήρια και στιλβωτήρια (παρ. α΄ του άρθρου 1 του Ν.Δ.1037/1971). Επισημαίνεται ότι οι διατάξεις του Ν.Δ.1037/1971 περί χρονικών ορίων λειτουργίας καταστημάτων κ.λπ., επεκτάθηκαν και στα καταστήματα κέντρων διασκέδασης, χορευτικά κέντρα, λέσχες, ταβέρνες, εστιατόρια, μαγειρεία, ζαχαροπλαστεία , μπαρ, καφενεία, γαλακτοπωλεία, κυλικεία και συναφή καταστήματα όλης της χώρας (ΥΑ 363/21.2.1987).
Επίσης ως καταστήματα κατά την έννοια του Ν.Δ.1037/1971 χαρακτηρίζονται και:
- οι χώροι εντός των οποίων ασκούνται δραστηριότητες παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών (ΥΑ 5682/12- 11-1992),
- οι υπαίθριοι χώροι σταθμών αυτοκινήτων όπου παρέχονται υπηρεσίες προς το κοινό (ΥΑ 18931/180 της 12/21 Απρ. 1973).
Αντίθετα, δεν νοούνται ως καταστήματα κατά την έννοια του Ν.Δ.1037/1971:
- τα εκθετήρια όπου εκτίθενται προϊόντα, χωρίς να γίνονται πωλήσεις, παραγγελίες ή άλλου είδους εμπορικές συναλλαγές (Έγγραφο Υπ. Εργασίας 18441/1971),
- τα video club εφόσον σε αυτά διενεργούνται μόνο ενοικιάσεις βιντεοκασετών και όχι αγοραπωλησίες (Έγγραφο Υπ. Εργασίας 2116/1985),
- τα σούπερ μάρκετ προμηθευτικού καταναλωτικού συνεταιρισμού απ’ όπου προμηθεύονται επί πληρωμή διάφορα είδη τα μέλη του (Έγγραφο Υπουργείου Εργασίας 2061/1986).
